Мария Амын-ооловна Кужугет
Шулукчу, Тыва куруне университединин литературлуг музейинин эртем ажылдакчызы, Мария Амын-ооловна Кужугет март 22 –де 65 харлаан.
Мария Күжүгет 1955 чылдың март 22-де Барыын-Хемчик кожууннуң Биче-Аяңгатыга төрүттүнген. Аяңгатының ортумак школазын, Кызылда күрүнениң педагогика институдунуң филология факультедин дооскан. 1980 чылдан тура Барлык, Тээли №1 школаларынга орус дылды, Ак-Довурактың №2 школазынга тыва дыл болгаш чогаал башкылап чораан. 1997 чылдан бээр амгы үеге дээр Тываның Күрүне университетинде ажылдап чоруур. Аас чогаал, тыва литератураның төөгүзүн болгаш литературлуг краеведение башкылап чораан. 2001-2004 чылдарда Тываның ном үндүрер черинге редакторлап ажылдап чораан.
Профессор Д.С. Куулар-биле кады ажылдажыышкын түңнелинде аас чогаалынга болгаш тыва литературага дээди өөредилге чериниң студентилеринге программаны тургускан. Тыва дыл кырынче 3-6 класстарның психология номун очулдурган. Школага 9кл “Тыва чогаал” тургузарынга киришкен. Ол 2001 болгаш 2009 чылдарда үнген.
Дээди өөредилге чериниң студентилеринге “Литературное краеведение” деп өөредилге пособиезиниң автору болган, ол 2013 чылда үнген. 2012 чылда Тыва школаларга 5-11 класстарга тыва литературага Күрүне стандартын болгаш программазын тургузарынга киришкен.
2011 чылдан тура Кызылдың № 9 гимназиязының “Уран сөс” деп тускай курузун чорудуп турар.
2011 чылдан тура Тыва күрүне университединиң филология факультединде литературлуг музейниң үндезилекчизи болгаш эргелекчизи. Ында уран-талантылыг аныяктар-биле “Сорунза” деп бөлгүмүнде ажылдап чоруур.
2012 чылдан тура В.Ш. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрының уран чүүл талазы-биле кежигүнү.
М. Күжүгет – амгы тыва чечен чогаалда элээн билдингир апарган чогаалчы, башкы. Ол “Сактыышкыным чадаганы” (1994), “Салымымның кавайы” (2000), “Идегел” (2005), “Анайжыгаш” (2007), “Сеткилим орбазында” (2009) деп чечен чогаал номнарының автору.
М. Күжүгет дээди эртем чедип алганының соонда, Тээли болгаш Ак-Довурак школаларынга баштай орус дыл болгаш литература башкылап турган. Төрээн дылы дээш ёзулуг сагыш аарып, ооң келир үези дээш сагышсырап чоруурун, чогаалчы салым-чаяанын кады ажылдап турар эштери эскергеш, тыва дыл болгаш чогаал башкылаарын сүмелээн...” деп ооң кады ажылдап чоруур Е. Чамзырын бодунуң “Оруу ак болзун” деп илеткелинде бижээн [ 2005].
Кызылдың күрүнениң педагогика институдунга өөренип тургаш баштайгы бижээн шүлүктерин Тываның алдарлыг чогаалчызы, амгы хүннерде “Улуг-Хем” сеткүүлдүң кол редактору Ч. Ч. Кууларга көргүскен. Ч.Ч. Куулар ол чогаалдарны үнелеп көргеш, ону С. Сүрүң-оолга барып, “Дамырак” чечен-чогаал каттыжыышкынынче киирип алырын сүмелээн. Шак ынчаар-ла бир чогаалчы ынчаар көстүп келгени ол. Оон бээр ол шүлүк чогаалын кагбаан. Шак ынчаар чечен чогаалдың берге, шаптараазынныг, улуг күштү негээр оруунче киргени ол.
